Hoe zit dat met de donkere kant van de metaverse?

De metaverse is een idee waaraan op dit moment veel bedrijven, creatievelingen, denkers en programmeurs werken. Het is een toekomstperspectief van een driedimensionaal virtueel internet waarin activiteiten en ervaringen centraal staan. Het is eigenlijk een nieuwe fase van het internet, zoals social media dat eerder was. Tegelijkertijd geldt ook hier: wegen de voordelen eigenlijk wel op tegen de nadelen?

Over de auteur: Jarno Duursma is technologie-expert, auteur en spreker op het gebied van digitale technologie. Maker van de ‘Listening to the future’ tech-podcast en regelmatig te zien en te horen in de landelijke media.

Metaverse als ‘realiteit’

Even een korte opfrisser: de metaverse is een concept, een toekomstig online netwerk van aan elkaar geschakelde, virtuele, driedimensionale werelden. Soms kan zich dat volledig afspelen in ‘virtual reality’, maar soms ook in connectie met de bestaande, ‘niet-virtuele’ wereld. In dat laatste geval draagt de gebruiker bijvoorbeeld een augmented reality bril.

De wereld van de metaverse zal permanent, synchroon en realtime zijn. In de toekomst kun je elkaar daar ontmoeten, samenwerken, ontspannen, gamen, shoppen en consumeren. De metaverse biedt ook de mogelijkheid om zelf te bouwen, te creëren en te participeren in een virtuele economie. Dat gebeurt met cryptovaluta, NFT’s en social tokens. Social tokens zijn een soort digitale munten die je als fan kunt gebruiken in interactie met een club, community of beroemdheid.

Bezoekers van de metaverse kunnen hun activiteiten cross-platform ontplooien. Dat wil zeggen dat platforms niet meer van elkaar gescheiden zijn, maar dat je direct van het ene naar het andere platform kunt overgaan, in het meest ideale geval met dezelfde internet-identiteit, je eigen digitale spullen en al je andere gebruikersdata.

Echter: zoals elke technologische ontwikkeling heeft de metaverse een donkere kant. Daarvoor mogen we onze ogen absoluut niet sluiten. Het is beter deze risico’s vroegtijdig onder ogen te zien, zodat we kunnen voorkomen dat ze werkelijkheid worden. We kunnen nu met z’n allen bouwen aan een versie van de metaverse die daadwerkelijk waarde toevoegt aan onze wereld. Dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid en zeker geen verantwoordelijkheid die we alleen aan de grote technologiebedrijven moeten overlaten.

Big Tech aast op onze data

Over grote technologiebedrijven gesproken, dat brengt ons gelijk bij het eerste punt. Wie de ontwikkelingen rondom de metaverse een beetje volgt, weet het al: ‘Big Tech’ met zijn commerciële intenties staat voor de poort van metaverse te trappelen. Ze zien allerlei nieuwe verdienmodellen.

Het risico is dat de problemen die nu al bestaan in het huidige internet en die ontstaan zijn door commerciële motieven, nog eens worden vergroot in de metaverse. Denk aan diefstal van data, aantasting van privacy, beïnvloeding van gedrag vanuit commerciële doelstellingen, surveillance en spionage, schending van autonomie en veroorzaken van polarisatie. Big Tech heeft deze problemen immers ook al niet in het huidige internet kunnen oplossen.

Het klinkt misschien wat overdreven, maar ik denk niet dat ik ongelijk heb. Kijk alleen al eens naar de keynote presentatie van Mark Zuckerberg over de metaverse. Het kan het niet anders of het gevoel bekruipt je dat Facebook nóg meer data wil verzamelen. Wat is je locatie? Wat doe je daar? Hoe kleed je je aan? Waar kijk je naar? Hoe lang? Worden de pupillen groter of kleiner (met alle informatie die dat geeft over emoties)?

Een groot gedeelte van ons leven speelt zich nu nog af in de fysieke wereld, waarschijnlijk tot grote ergernis van Tech-bedrijven wereldwijd. Want zo lang we niet met het internet verbonden zijn, valt er geen data te oogsten (en geen winst te behalen). De metaverse geeft ze de mogelijkheid een nog veel groter gedeelte van onze fysieke belevingswereld naar binnen te zuigen.

De Web3 ontwikkeling kan hierin een van de oplossingen zijn. De Web3 trend gaat namelijk over het decentrale internet, gebaseerd op blockchain en crypto-technologie. In Web3 beheert iedereen zijn eigen gegevens. Zonder tussenpersonen, banken of overheid.

Als Web3 in de toekomst functioneert zoals de bedoeling is, zal het meer macht in handen leggen van creatievelingen, programmeurs, contentmakers en gebruikers. Er zal dan minder macht zijn voor megabedrijven als Google, Facebook en Amazon, die de huidige versie van het internet domineren.

Voor de buitenstaander is dit wellicht lastig te doorgronden, omdat er rondom Web3 en NFT’s al langere tijd een get-rich-quick sfeer hangt, waarbij het nieuws zeer gericht is op prijzen en financiële speculatie. Maar daaronder liggen dus hele interessante kernprincipes van transparantie, vertrouwen, privacy en autonomie.

Loskoppeling

De metaverse wordt waarschijnlijk betreden door een digitale vorm van onszelf, onze online representatie: de avatar. Dat is een 3D-versie van onszelf, maar dan met extra mogelijkheden. Je kunt het zelf helemaal bedenken. Lang haar, kort haar, jong, oud, man, vrouw, extreem gespierd of als marsmannetje. Het geeft je de kans te experimenteren met een ander uiterlijk, een andere identiteit en een geheel ander gedrag dan in het ‘echt’. Dat zou een goed aspect kunnen zijn.

Het gevaar van een dagelijkse tijdsbesteding als avatar in de digitale wereld is echter wel dat we nog meer onze aandacht buiten het fysieke lichaam plaatsen dan nu al het geval is. Je herkent het misschien wel wanneer je te lang op je smartphone zit: dat je hoofd als het ware in het scherm is gezogen en je losgekoppeld lijkt van je fysieke lijf. Pas bij het wegleggen van je smartphone voel je dat je het koud hebt of dat je rug pijn doet. Ons lichaam vertelt ons ook hoe het eigenlijk met ons gaat. Wat de status is van onze fysieke en mentale gezondheid. Goed om daarmee in contact te blijven om welzijn te behouden en klachten te voorkomen.

Lees hier het artikel over hoe ik van mijzelf een avatar heb gemaakt

Door lang ondergedompeld te blijven in een virtuele wereld, waarin we verblijven met een ander uiterlijk, worden onze hersenen ook nog eens wijsgemaakt dat we er anders uitzien. Het schept wellicht nog meer distantie tot ons fysieke lijf.

Deze aantasting van de perceptie van ons fysieke zelf kennen we natuurlijk al heel goed door de opkomst van de sociale media. Onze digitale online representatie staat vaak al redelijk los van onze daadwerkelijke fysieke verschijning. Onze, door kleur- en gezichtsfilters gemanipuleerde, selfies weerspiegelen een geïdealiseerd beeld van de werkelijkheid.

Stel dat we in de toekomst twee uur per dag vertoeven in de metaverse, in hoeverre vergroot dat nog meer de afstand tussen lijf en hoofd? Vermindert het het vermogen om te voelen hoe het met ons gaat? Wat doet het met de perceptie van ons eigen lijf? En met de perceptie van de ander?

Fysieke ontmoeting

Niet alleen koppelt het verblijven in de metaverse ons wellicht los van ons eigen lijf, het zou ons ook stapje voor stapje kunnen loskoppelen van ontmoetingen in de fysieke wereld. In de toekomst zal het namelijk heel makkelijk zijn om sociale interactie aan te gaan in de metaverse. Gewoon vanuit je huiskamer, in speciale metaverse ruimtes of waar ook ter wereld. Soms is dat een enorm voordeel, bijvoorbeeld wanneer de onderlinge afstand ver is.

Maar het nadeel is dat we wellicht minder interactie en contact zullen hebben in de fysieke wereld. Minder naast elkaar zitten, elkaar in de ogen kijken, handen schudden, lachen met elkaar, zitten rond het kampvuur. Elkaar leren kennen als mens. Fysieke ontmoetingen zorgen volgens mij voor een sterke onderlinge verbondenheid en collectief gevoel van verantwoordelijkheid voor de samenleving. Daarom kan en mag interactie via de metaverse wat mij betreft geen vervanging worden voor fysiek menselijk contact.

Verslaving en escapisme

De virtuele wereld wordt waarschijnlijk een superaanlokkelijke plek om heel veel tijd door te brengen. Visueel indrukwekkend met allerlei mogelijkheden die we ons nu op geen enkele wijze kunnen voorstellen. Entertainment in optima forma. Onze zintuigen op heerlijke wijze geprikkeld.

Wat onprettig is in de echte wereld, kan daarnaast in de metaverse worden weggefilterd. Geen vuil op straat, lelijke gebouwen, verloederde braakliggende terreinen. Geen daklozen, hooligans, dwarsdenkers, vaccinatieweigeraars of andere ‘moeilijke’ mensen. Een wereld als in de populaire film The Truman Show: iedere heg strak geknipt, ieder gazon aangeharkt, stralend lachende, mooie mensen. De virtuele metaverse is perfect voor escapisme. Perfect om te ontsnappen aan de onprettige, grillige wereld vol met vervelende gevoelens. Je zet je VR-bril op en je bent op een leukere plek. Entertainmentverslaving in een nieuw jasje.

Helaas leven we in een wereld vol echte, concrete problemen. Corona, armoede, klimaatproblemen, misdaad, corruptie, kindermishandeling, uitbuiting, oorlog, honger. Moeten we ons wereldwijd focussen op een toekomstige fantasiewereld, wanneer de echte wereld schreeuwt om concrete oplossingen? Iets om over na te denken.

Meerwaarde

Nu is het moment om kritische vragen te stellen over de meerwaarde van de metaverse. Welke toepassingen levert het op voor ons als samenleving? Is het niet een stap dichter naar een platte wereld van consumeren, entertainment en advertenties? Een ‘black hole of consumption’, zoals een journalist van The Atlantic het verwoordde? Gaat de metaverse wat reeds kapot is in de wereld uitvergroten? Het gebrek aan onze connectie met onszelf, de medemens en de fysieke wereld van moeder natuur?

De vraag naar de meerwaarde van de metaverse moet wat mij betreft beantwoord worden met nuchterheid en enig historisch besef. We moeten niet te lang blijven hangen in ideologisch wensdenken, zoals we ook hebben gedaan bij de start van het statische internet, het sociale internet en cryptocurrencies. Woorden als gelijkheid, vrijheid, democratisering, verbinding en transparantie bleken soms een rookgordijn te zijn waardoor de commerciële intenties van BigTech onvoldoende en te laat werden opgemerkt. We moeten nu dus ook niet naïef zijn over de vlijmscherpe wens van Big Tech om ook deze nieuwe wereld te willen domineren.

Wat mij betreft moeten álle mensen beter worden van de metaverse. En niet alleen een kleine club van tech-bedrijven en hun aandeelhouders.

Als de metaverse er uiteindelijk komt, laat de oprichting ons dan een spiegel voorhouden. Een spiegel waarin we naar de huidige wereld kijken en zien wat er mis is, maar vooral ook wat er goed is en wat we dus willen behouden. Want wanneer het verbeteren van onze gezamenlijke fysieke wereld het uitgangspunt wordt bij de ontwikkeling van metaverse, zou het toch nog wel eens een goed idee kunnen zijn. We gaan het zien.